H Ευρώπη γιορτάζει την Ευρωπαϊκή Ημέρα Λογοθεραπείας στις 6 Μαρτίου, 2022, με το σλόγκαν η Λογοθεραπεία αφορά όλες τις ηλικίες. Στόχος του σύντομου άρθρου είναι να δώσει πληροφορίες για τις διαταραχές λόγου και επικοινωνίας που παρατηρούνται στο σχολικό πλαίσιο και τον ρόλο του επαγγελματία λογοπαθολόγου στην πρόληψη, διάγνωση και παρέμβαση. Η επικοινωνία αποτελεί μία από τις βασικότερες ανθρώπινες ανάγκες. Eίναι το μέσο για να εκδηλώσει ένα άτομο τα αισθήματά του, να αναπτύξει τις γνώσεις του, τις ικανότητές του και να καταστεί ενεργό μέλος στην ευρύτερη κοινωνία. Η ανθρώπινη επικοινωνία περικλείει όλες τις λειτουργίες που έχουν σχέση με την κατανόηση και την έκφραση του προφορικού και γραπτού λόγου, καθώς και σύνολο μορφών μη λεκτικής επικοινωνίας. Οποιαδήποτε δυσκολία σε κάποια από τις επικοινωνιακές παραμέτρους, μπορεί να προκαλέσει προβλήματα στην εξέλιξη και κοινωνική προσαρμογή του ατόμου. Η γλωσσική ανάπτυξη - η κατάκτηση της γλώσσας και των ικανοτήτων γλωσσικής επικοινωνίας σε ότι αφορά τη Μορφή (Φωνητική-Φωνολογία, Σύνταξη, Μορφολογία), το Περιεχόμενο (Σημασιολογία), τη Χρήση (Πραγματολογία) - ακολουθεί διάφορα στάδια τα οποία είναι εξελικτικά. Είναι μια έντονη και γρήγορη διαδικασία που παρουσιάζει όμως μεγάλο εύρος προσωπικής διαφοροποίησης. Εκτιμάται ότι σε ποσοστό 5 έως 10% των παιδιών, δεν πραγματοποιείται ακολουθώντας τον εξελικτικά αναμενόμενο τρόπο. Οι δυσκολίες στην επικοινωνία και ο αργός ρυθμός ανάπτυξης του λόγου είναι από τα πιο συχνά θέματα που συζητούν οι γονείς με τους δασκάλους των παιδιών τους. Οι επιπτώσεις των διαταραχών λόγου ή/και επικοινωνίας, παρατηρούνται στην καθημερινή ζωή των παιδιών στο σπίτι και στο σχολείο, επηρεάζουν την κοινωνική αλληλεπίδραση με τους άλλους και την σχολική επιτυχία. Οι διαταραχές που συναντιόνται συχνότερα στη σχολική ηλικία είναι οι ακόλουθες: -Η Ειδική Γλωσσική Διαταραχή (ΕΓΔ) είναι εμφανιζόμενη στην προσχολική-σχολική ηλικία, συναντάται στο 7% των παιδιών και παρατηρείται πιο συχνά στα αγόρια. Σε σχέση με τα συνομήλικα παιδιά τυπικής ανάπτυξης, τα παιδιά με ΕΓΔ υστερούν σημαντικά στην κατάκτηση διάφορων τομέων του λόγου, όπως η σύνταξη, η μορφολογία, η φωνολογία, το λεξιλόγιο και η πραγματολογία. Τα παιδιά που έχουν ΕΓΔ παρουσιάζουν δυσκολίες που αφορούν την έκφραση ή/ και την κατανόηση του λόγου. Επιπρόσθετα, όταν πηγαίνουν στο σχολείο έχουν δυσκολίες με την ανάγνωση και τη γραφή. -Στη σχολική ηλικία πιθανόν να παρουσιάζονται Διαταραχές της Άρθρωσης που σχετίζονται με μη κατάλληλη παραγωγή των ήχων της ομιλίας (φωνήματα) και επιμένουν μετά την τυπικά αναμενόμενη ηλικία κατάκτησης αυτών των φωνημάτων. Οι αιτίες για τις Διαταραχές Άρθρωσης μπορεί να είναι οργανικές, π.χ. ένα παιδί να έχει σχιστία ή απώλεια ακοής σε κάποιο βαθμό. Ωστόσο, τις περισσότερες φορές δεν μπορεί να προσδιοριστεί κάποια συγκεκριμένη οργανική αιτιολογία για τη δυσκολία τους. -Τα παιδιά ηλικίας 6 με 6,5 ετών, αναμένεται ότι θα έχουν ολοκληρώσει την ανάπτυξη του φωνολογικού τους συστήματος. Η μη ολοκληρωμένη ανάπτυξη και μη κατάλληλη χρήση του φωνολογικού συστήματος, συνδέονται με Φωνολογικές Διαταραχές οι οποίες δεν προκύπτουν από κάποια ανατομική ή νευρολογική δυσκολία. Το φωνολογικό σύστημα μοιάζει με εκείνο παιδιών μικρότερης χρονολογικής ηλικίας και ομάδες ήχων παράγονται με τρόπο μη αναμενόμενο σύμφωνα με την χρονολογική ηλικία του παιδιού. Στις πλείστες περιπτώσεις οι Φωνολογικές Διαταραχές ευθύνονται για την εμφάνιση πολλών μετέπειτα δυσκολιών στην εκμάθηση της γραφής και της ανάγνωσης.
Οι αναπτυξιακές γλωσσικές διαταραχές περιλαμβάνουν τις δυσκολίες στη χρήση του γλωσσικού συστήματος είτε στο σύνολό του είτε σε κάποιο/κάποια από τα επιμέρους στοιχεία που το αποτελούν χωρίς εμφανή οργανικά αίτια, αισθητηριακά ελλείμματα ή νοητική ανεπάρκεια. Αφορά ομάδα παιδιών που η γλωσσική τους ανάπτυξη παρεκκλίνει και δεν ακολουθεί την τυπική αναπτυξιακή πορεία.
Τα παιδιά σχολικής ηλικίας που παρουσιάζουν διαταραχές στο ρυθμό της ομιλίας – τραυλισμό συνήθως τραυλίζουν από την νηπιακή ηλικία. Κατά τη σχολική ηλικία στις πλείστες περιπτώσεις ο τραυλισμός εμμένει, εδραιώνεται και τα συμπτώματα καθίστανται μόνιμα παρά τις πιθανές διακυμάνσεις και διαφοροποιήσεις. -Σε πολλά παιδιά οι διαταραχές της φωνής μένουν αδιάγνωστες και συχνά τα παράπονα των μαθητών που σχετίζονται με τη φωνή αντιμετωπίζονται δυστυχώς «ως περαστικά» ή ως κάτι μη ανησυχητικό. Τα συχνότερα ενδεικτικά συμπτώματα για πιθανές διαταραχές της φωνής είναι: Η βραχνή ή ψιθυριστή φωνή, έρρινη ομιλία (ρινική), η εκφορά του λόγου πολύ δυνατά ή πολύ χαμηλόφωνα, η έντονη διακύμανση της φωνής, είτε σε πολύ ψηλή συχνότητα είτε σε πολύ χαμηλή, το εύκολο και συχνό «κλείσιμο» της φωνής. -Σε παιδιά με διάγνωση «Μαθησιακών Δυσκολιών» παρατηρείται μια μεγάλη ομάδα πολύμορφων δυσκολιών, οι οποίες εκδηλώνονται σε ένα ευρύ φάσμα γλωσσικών διεργασιών και αναφέρονται μεταξύ άλλων στη λειτουργία και εκμάθηση της ομιλίας, της ανάγνωσης, της γραφής, της κατανόησης και των μαθηματικών. Λόγω της πολυδιάστατης και σύνθετης φύσης των Μαθησιακών Δυσκολιών κρίνεται απαραίτητη η συνεργασία του Λογοθεραπευτή με πολλές διαφορετικές ειδικότητες στοχεύοντας στο σχεδιασμό εξατομικευμένης ειδικής παρέμβασης. -Τα παιδιά με διαταραχές του πραγματολογικού συστήματος έχουν δυσκολίες στην κοινωνική χρήση του λόγου π.χ. δυσκολίες στην κατανόηση και χρήση βασικών αρχών διαλόγου, συζήτησης, ανταλλαγής απόψεων και συναισθημάτων.
Ταυτόχρονα τα παιδιά με πραγματολογική διαταραχή, θεωρείται ότι έχουν δυσκολίες στην αλληλεπίδραση, στην κατανόηση και χρήση κοινωνικών συμβάσεων και τη μεταφορική/ κυριολεκτική κατανόηση του λόγου. - Σε παιδιά σχολικής ηλικίας πιθανόν να παρουσιάζονται διαταραχές λόγου και επικοινωνίας που σχετίζονται με σύνδρομα, νοητική υστέρηση, ψυχιατρικές διαταραχές, νευρολογικές παθήσεις. Οι διαταραχές λόγου και επικοινωνίας πρέπει να αντιμετωπίζονται όσο το δυνατόν νωρίτερα, για να προληφθούν επακόλουθα φαινόμενα τόσο σε μαθησιακό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. Ο Λογοπαθολόγος – Λογοθεραπευτής είναι ο επιστήμονας που φέρει την ευθύνη της πρόληψης, αξιολόγησης, θεραπείας και επιστημονικής μελέτης της ανθρώπινης επικοινωνίας και των διαταραχών που συνδέονται με αυτή. Συγκεκριμένα μπορεί να συμβάλει στην διαμόρφωση προγραμμάτων που αφορούν την πρόληψη των διαταραχών λόγου και επικοινωνίας ενός παιδιού ή ομάδας παιδιών, την ενημέρωση των εκπαιδευτικών και ανάπτυξη καλών εκπαιδευτικών πρακτικών, την ενημέρωση των γονέων και τον έγκαιρο εντοπισμό και ανίχνευση δυσκολιών. Σε ότι αφορά την αξιολόγηση - που είναι μια συνεχής διαδικασία και συνήθως συστήνεται συνεργασία διεπιστημονικής ομάδας ειδικών - ο λογοθεραπευτής φτάνει στη διάγνωση μέσω αντικειμενικών αξιολογητικών διαδικασιών και κλινικής παρακολούθησης.
Ακολούθως, παρεμβαίνει υποστηρικτικά ή θεραπευτικά στις περιπτώσεις μαθητών με διαγνωσμένη διαταραχή, όπου σχεδιάζει και υλοποιεί κατάλληλα προγράμματα για το παιδί και το περιβάλλον του. Η παρέμβαση είναι άμεση ή έμμεση και έχει διαστάσεις διαπροσωπικές και κοινωνικές. Ο Λογοθεραπευτής συγκεντρώνει επιστημονικές γνώσεις και αρμοδιότητες, ώστε να προσφέρονται οι καλύτερες υπηρεσίες και συνθήκες, στο σύνολό τους, στο παιδί για να αντιμετωπιστούν οι δυσκολίες στον λόγο και στην επικοινωνία. Στο πλαίσιο της σχολικής εκπαίδευσης, καλείται να συνεργαστεί και να ενημερώσει τους εκπαιδευτικούς και όλα τα μέλη της διεπιστημονικής ομάδας που εμπλέκονται, εδραιώνοντας εποικοδομητική συνεργασία μαζί τους. Η έγκαιρη και έγκυρη παρέμβαση στις διαταραχές λόγου και επικοινωνίας, εξομαλύνει και διευκολύνει το εκπαιδευτικό έργο, ενισχύει την οικογένεια και θέτει τις βάσεις για την ακαδημαϊκή, ψυχοσυναισθηματική και κοινωνική εξέλιξη του παιδιού.
Στη χώρα μας ο Σύλλογος Εγγεγραμμένων Λογοπαθολόγων Κύπρου (ΣΥΕΛ) είναι ο επίσημος φορέας ο οποίος εκπροσωπεί τους λογοπαθολόγους της Κύπρου και απαριθμεί γύρω στα 630 ενεργά μέλη. Περισσότερες πληροφορίες για το επάγγελμα και για τις δράσεις του ΣΥ.Ε.Λ. μπορείτε να αποτεθείτε στην ιστοσελίδα www.speechtherapy.org.cy.
Δρ. Λουίζα Βωνιάτη SLT, Med., PhD. Eπίκουρος Καθηγήτρια Λογοπαθολογίας-Λογοθεραπείας Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου
