Ένα από τα πρόσωπα της κατάθλιψης, που δεν το υποψιάζονται οι περισσότεροι γονείς, είναι η νευρικότητα. Η υπερκινητικότητα είναι μια πάλη ενάντια στην κατάθλιψη. Κάνει συχνά να περνά απαρατήρητο ένα πρόβλημα που υποβόσκει.

Οι γονείς μαλώνουν, τιμωρούν, κατηγορούν το παιδί που κλείνεται όλο και πιο βαθειά στην απελπισία του. Οι γονείς θα προτιμήσουν να του δώσουν Βάλιουμ ή Ριταλίν παρά να κοιτάξουν την πραγματικότητα: το παιδί τους είναι δυστυχισμένο και ίσως φταίνε λιγάκι και οι ίδιοι γι’ αυτό.

Αν κανείς δεν ενδιαφερθεί να ακούσει τις ανάγκες του παιδιού, η νευρικότητα μπορεί να εξελιχθεί σε βιαιότητα.

Αυτός είναι ο λόγος που ο Μαρτέν έρχεται να με δει με τη μαμά του. Χτύπησε έναν φίλο του στο νηπιαγωγείο και η διευθύντρια ήταν έτοιμη να τον αποβάλει δια παντός. Στα τέσσερα χρόνια του, θεωρείται από όλους, ενήλικες και παιδιά, ένα τέρας. Στον κήπο, οι άλλες μαμάδες απομακρύνουν τα μικρά τους. Οι συμμαθητές του δεν τον καλούν ποτέ στα σπίτια τους, ούτε πηγαίνουν στο δικό του. Ο Μαρτέν είναι ένα τέρας. Είναι πεπεισμένος κι ο ίδιος γι’ αυτό. Ακόμα και η μητέρα του κατέληξε να το πιστέψει.

Μήπως είναι γενετικό το πρόβλημα; Μπορεί να γίνει τίποτα; Ζητώ από τη μαμά να μου μιλήσει για το ιστορικό του γιου της από τη στιγμή της σύλληψης. Μαθαίνω, όπως και ο Μαρτέν άλλωστε που ακούει, ότι ο μπαμπάς του έφυγε πολύ πριν γεννηθεί, μόλις έμαθε ότι η μητέρα του ήταν έγκυος. Δεν ήθελε να γίνει πατέρας.

Ας έρθουμε για λίγο στη θέση τον Μαρτέν. Πώς να καταλάβει ότι ο πατέρας του έφυγε; Από τη στιγμή που δεν είχε ακούσει τους πραγματικούς λόγους για τους οποίους ο πατέρας τουείχε φύγει, η μόνη πιθανή εξήγηση για κείνον ήταν ότι ήταν ένα τέρας. Για να δικαιολογήσει τον πατέρα του, για να μην του καταλογίσει την ευθύνη της αναχώρησής του, αναλαμβάνει αυτός την ευθύνη. Αυτός είναι ο ένοχος, είναι ένα τέρας. Έκτοτε, το μόνο που έχει να κάνει είναι να επιβεβαιώνει αυτήν την πεποίθηση που έχουν οι άλλοι για το άτομό του.

Αφού είναι ένα τέρας, συμπεριφέρεται σαν τέρας. Μία και μόνη συνάντηση μαζί του ήταν αρκετή για να αλλάξει ριζικά η συμπεριφορά του Μαρτέν. Η ίδια του η μητέρα δεν τον αναγνώριζε πια! Μια συνάντηση κατά τη διάρκεια της οποίας κατάλαβε από πού προερχόταν αυτή η πεποίθηση ότι ήταν ένα τέρας, μια συνάντηση κατά τη διάρκεια της οποίας του είπαν ότι δεν είχε καμία ευθύνη για τη φυγή του πατέρα του, ότι εκείνος δεν έφυγε επειδή ο Μαρτέν ήταν ένα τέρας, αλλά επειδή είχε προβλήματα, επειδή αισθανόταν ανίκανος να αναθρέψει ένα παιδί.

Ο Μαρτέν έπαψε να αντιδρά σε ό,τι του πρότεινε η μητέρα του. Ακόμα και το μπάνιο, αληθινό μαρτύριο μέχρι πρόσφατα, έγινε ευχαρίστηση. Δεν ξαναφέρθηκε βίαια, εκτός από ένα βράδυ στο σχόλασμα. Η μητέρα τότε έψαξε να βρει τι συνέβη εκείνη την ημέρα, για να μάθει τελικά ότι η δασκάλα είχε υποχρεώσει τον Μαρτέν να φτιάξει ένα δώρο για τη γιορτή του πατέρα! ‘

Οταν ένα παιδί δεν αισθάνεται ότι το αγαπούν, σκέφτεται αμέσως ότι πρέπει να υπάρχει κάποιος λόγος. Δεν είναι δυνατό να επιτρέψει στον εαυτό του να αμφισβητήσει τους γονείς του. Κι έτσι προτιμά να κατηγορήσει τον εαυτό του. Αν οι γονείς του τον δέρνουν, δεν φταίει το ότι είναι βίαιοι, αλλά επειδή εκείνο είναι κακό.

Αυτό άλλωστε λένε οι περισσότεροι γονείς: «Σε δέρνω επειδή έκανες κάτι κακό, ένα λάθος». Για να σε διορθώσω και όχι για να διορθώσω το λάθος, γιατί η αλήθεια είναι πως δύσκολα θα μπορούσε να καταλάβει κανείς με ποιον τρόπο το ξύλο θα διόρθωνε ένα λάθος.

Η τιμωρία, λοιπόν, απευθύνεται στο πρόσωπο· το πρόσωπο του ίδιου του παιδιού είναι «λάθος». Είναι σαφές. Αν οι γονείς μου με δέρνουν, το κάνουν επειδή είμαι κακός. Η υποτίμηση του εαυτού του είναι προτιμότερη από την αμφισβήτηση των γονέων. Τους έχω ανάγκη, πώς μπορώ να επιτρέψω στον εαυτό μου να τους θεωρήσει ευάλωτους, ανίκανους να ελέγξουν τον εαυτό τους, ικανούς να μου κάνουν κακό, επικίνδυνους; Προτιμώ να πιστεύω ότι η ενοχή είναι δική μου. Εγώ είμαι ο ένοχος. Είμαι ένα τέρας.

Isabelle Filliozat, “Στην καρδιά των συναισθημάτων του παιδιού